جنبش های اجتماعی در عصر اینترنت

این مقاله مرور و نگاهی انتقادی است به کتاب شبکه های خشم و امید، تألیف مانوئل کاستلز (جامعه شناس اسپانیایی و از نظریه پردازان علم ارتباطات و نویسندۀ سه گانۀ مهم عصر اطلاعات). تحولات تکنولوژیک دو دهۀ اخیر در عرصۀ جهانی سبب شده است تا جنبش های اجتماعی نیز با تأثیرپذیری از این دگرگونی ها مشخصه متمایزی پیدا کنند: «شبکه ای شدن». مشخصه های این ویژگی چیست؟ آیا شبکه ای شدن و استفاده از اینترنت تنها شکل و ابزارهای ارتباطی جنبش های اجتماعی را جدید و متفاوت کرده یا در رویکردها و ماهیت جنبش نیز تأثیر گذاشته است؟ کاستلز در کتاب خود به این پرسش ها پاسخ می دهد و با برشمردن ویژگی های جنبش های اجتماعی شبکه ای، مبانی نظری خود را در تحلیل این جنبش ها بر نظریۀ قدرت ارتباطات، اثر پیشین خود، مبتنی می کند. در این مقاله همچنین، میزان واقع بینی و جامع نگری کاستلز در ارزیابی اش از جنبش های اجتماعی شبکه ای دهۀ اخیر و نیز استدلال هایش در مورد تأثیر رسانه های جمعی و شبکه ای شدن فضای ارتباطی و همچنین نقطه ضعف های کتاب در تبیین مناسبات بین شبکه ای شدن فضای ارتباطی با مشارکت اجتماعی و کنش سیاسی بررسی می شود.